مشكلات عمده جواري
جواری یکی ازقدیمی ترین نبات زراعتی است که باداشتن خصوصیات مطلوب جایگاه ویژه دردربین محصولات زراعتی دارد.بیش از120 ملیون هکتار زمین زراعتی دنیا به کشت جواری اختصاص داردوتولید محصولات آن بعد ازگندم وبرنج درمقام سوم قراردارد.ولی درافغانستان غله درجه دوم محسوب میگردد.باوجوداینکه تولید کننده های اصلی جواری کشورهای گرمسیر ونیمه گرمسیر است بازهم امروزباداشتن تنوع ارقام وقدامت تطابق باشرایط اقلیمی گوناگون دربیشتر کشورهای جهان ازآن جمله درافغانستان نیززرع میگردد.باید تذکرداد که ازقسمت های مختلف جواری مثل دانه .ساقه برگ .شوته .پوست شوته ابریشم شوته وغیره قسمت های جواری استفاده های گوناگون صورت می گیرد.ازدانه جواری نشایسته ، بیر، الکول، رابرمصنوعی واز بعضی انواع آن که مقدارزیاد شحم دارد تا 30% روغن ، ادویه های طبی وویتامین E بدست میاید.ساقه جواری بحیث موادخام برای تهیه کاغز،سلولوز،چوب مصنوعی وغیره استفاده میشود.ازشوته جواری انواع پلاستیک وسرش ساخته میشود. جواری برای تمام حیوانات اهلی غذای خوب میباشد ازکشت جواری خالص ویا مخلوط باسایبین لوبیا ودیگرحبوبات سایلج خوب بدست میآید.زارع یامامورترویج وغیره کسانیکه باامورزراعت سروکاردارند درطول فصل نمو ئی هرنبات تخصص جواری بمشکلات مواجه میشوند که ممکن این مشکلات ناشی ازعدم توجه دروقت بزر،طریق کشت ، نامناسب بودن آب وهواخرابی خاک، تهاجم حشرات وامراض نباتی یااینکه بی اعتنائی دهقان درنگهبانی مزرعه ازجمله حیوانات باشد. بسیاری ازمشکلات ناشی ازعوامل ذیل بوجود میاید. امرض،آفات ، کمبود مواد غذائی درخاک وقلت بعضی ازعناصر که دراین رابطه توجه اکثردهاقین ومتخصصین زراعت رابخود جلب نموده است .
تاریخچه جواری
به احتمال زیاد جواری از امریکای مرکزی ، مکسیکو، و کواتیمالا منشا گرفته است. درین مناطق 5000 سال قبل جواری را کشت مینمودند با کشف براعظم. امریکاجواری در امریکای شمالی و جنوب انتشار وسیع پیدا نمود.در اواخر قرن پانزدهم جواری از امریکا به هسپانیه برده شده که از آنجا به ساییر کشورهای اروپایی انتشار یافته است. در قرن 17 جواری از ترکیه به ایران و احتمال دارد که ازین طریق به کشور های دیگر وهمچنان کشور عزیز ما افغانستان معرفی گردیده باشد، در مقیاس جهانی ساحه تحت بذر جواری 18 میلیون هکتار را احتوا میکند که 22 فیصد آن در ایالات متحده امریکا میباشد ، در کشور ما ساحه تحت بذر جواری 240000 هکتار زمین به اساس راپور سال 1363 است.
تاثیرات عوامل محیطی بالای نبات جواری
بعضی اوقات نبات جواری توسط سردی شدید متضرر گردیده حتی ازبین میرود .درخاک های که موادعضوی زیاددارد نسبت به خاکهای که موادمعدنی زیاد دارد کمتراست . ضررخنک زده گی درزمین هایکه پائین واقع شده است معمولاً زیادتر است زیرا هوای سردسنگین بوده ودر حصه پائین تجمع مینماید.برودت اکثرآ برگهارامتضررساخته ونبات راازبین نمی برد. زیراحصه نموئی زیر خاک میباشد وزریعه، باسل ، ضخیم،ساقه حفاظت میگردد با انهم تشکیل گل ابریشمک وپخته شدن رابه تعویق میاندازدوبالای حاصل تاسیر منفی واردمینماید.که تنها برگهاراازبین برده ونبات دوباره نمومیکندزیرا 4-5 برگ اولی اگرچه خنک زده هم نباشد خیلی درازگردیده وزیر سایه دیگر برگها قرارگرفته ومنبع تولید زیادغذا برای نبات نمیباشد درین صورت اگربرگهاراخنک میزند زمین قلبه نشوددرصورتیکه حصه نموئی متضررنشده باشد زیرا 4-3 روزبعدنبات برگهای جدید تولید میکند وضع نامناسب هوابعد ازخنک زدگی سبب مرگ جوانه هامیگردد.
اگردرنبات نایتروجن ودیگر موادغذائی به اندازه کافی موجودباشددرصورتیکه رطوبت کافی نرسدنبات چملک گردیده وکمرنگ به نظرمیرسد. ولی رنگ زردرابه خودنمیگیرددرصورت کم ابی بعدآ درطول نموی نبات علایم قلت نایتروجن به مشاهده میرسدباوجوداینکه مقداروافرنایتروجن هم استعمال شده باشددرخاکهای سخت ودرشت اب سریعترازریشه درخاک پائین میرود.
درخاکهای که اب زیادداشته باشدبرگهای پائین جوانه زده شده وازبین میرود.یعنی نبات تاوقتکه قدان بیست وپنج cm25 میرسددرقابل اب زیادکمتر مقاومت دارد زیراریشه به داخل یاقدری پائین ازتخم میباشد به مجردیکه ریشه های ثانوی تشکیل میشود نبات اب زیادرا به داخل خاک تحمل کرده میتواند.
بادوقتی باعث خساره درنبات میگردد که قدان به cm 25-10 رسیده باشد. به اثربادهای شدیدساحه وکناربرگ سفیدگردیده بعدآ نصواری رنگ میشود درشتی ساقه وبرگ تاثیرزرات خاک رانشان میدهد ریشه های ثانوی شکسته وتشکیل نمیگردداگربرگها خیلی زیادپیچ وتاب خورده باشدیک حلقه شکسته قدری پائین تراززمین دراطراف ساقه تولید میشود.نبات اکثرآقلت فاسفورس رانشان میدهدزیراریشه های ثانویه بصورت درست عمل نکرده وفاسفورس راجذ ب کرده نمیتواند.
حرارت بین c65-37 باعث سفیدشدن وحصه بالائی نبات گردیده بعدآمیمیرد حرارتیکه باعث ازبین رفتن نبات میگردد مربوط به مقداررطوبت است اگررطوبت نسبتی زیاد باشد درحرارت بلندواگررطوبت نسبتی کم باشدنبات دردرجه حرارت پائین ترمتضررمیگردد.
آفتست که مزرعه جواری رامتضررساخته ونباتات خودراشکستانده ودرصورتیکه خیلی شدید باشد به بته های کلان نیز ضررمیرساند . وقتیکه ژاله بالای بته های خودرااصابت میکند ضرر آن قدری کمتر ازخنک زده گی میباشد اگرنقطه نموئی آن متضررنشده باشد دوباره نمومیکند .ضررژاله مربوط به مقداروشدت زاله ومرحله حیات نبات است درمرحله تشکیل ابرشیمک دربعضی جاها بعضاٌ 3/2 حصه تمام برگ راازبین میبرد وبعد ازآن آسیب آن کم میگردد.
رعدوبرق نیزساحه خورد مزرعه راازبین برده وندرتاٌ واقع میگردد . درصورت واقع شدن حصه مرکزی یعنی اصابت به صورت مکمل ازبین میرود . هرقدر ازمرکز اصابت دورشویم ضررحادثه کمتر شده میرود .دراکثرحالات اگرژاله کلان کلان باشد باعث شکستاندن قسمت Panicleگردیده که این خود باعث کمی درخاصل جواری میگردد.
سیاقاق ازجمله امراض معمول جواری بوده ودرسرتاسر کشور وحتی درجهان به مشاهده میرسد این مرض تنها جواری (Zea mayz) وگیاه نوع ( ( Euchlaenamexicana رامورد حمله قرارمید هد .سیاقاق درنبات جواری به آسانی قابل تشخیص است .این مرض بوغمه های قابل دیدار درتمام قسمت های مرستما تیک(قسمت نبات که ازسطح خاک بلند ترموقعیت دارد ) تشکیل نموده بتواند ، امابیشتردرشوته ها ، فاصله های بین گره های ساقه وتاج معمول است .هربوغمه دراپتداًرنگ سفید نقرئی مانند راداشته ودرداخل بوغمه ها هزار ها سپور تشکیل میگرددبوغمه های بالای برگ کوچک بوده ولی بوغمه های بالای ساقه وریشه تقریباٌ تابه اند ازه نصف ناریال رسیده میتواند .این سپورها هنگامیکه به پختگی میرسند غشای نقره مانند سفید آن ترکیده وکتله های سیاه جواری سپوررابه انظارقرار مید هد .درنقاط مختلفه نبات هربوغمه معمولاً به اثرمصابیت مستقل تشکیل میگردد.مصابیت گل های موئنث منتج به تشکیل بوغمه هابه عوض دانه ها میگردد هرگاه نبات جوان مصاب گرددقدپخش وضعیف باقی میماند ، این مرض عمدتاً ازطریق بذرانواع مقاوم ومتحمل نبات کنترول میگردد، تناوب زراعتی سه ساله مراعات مقرررات وقایوی ومعامله تخم بامواد کمیاوی برای کنترول آن موئثراست .
سرخی جواری یکی ازمراض معمولی جواری محسوب گردیده ودرتمام جهان که جواری بذرمیگردد،به مشاهده رسیده است اگرچه خساره وارده آن چندان قابل اهمیت نمیباشد امادرصورت مصابیت های شدید مرض مذکورمخصوصاً بالای جواری شرین حاصلات راتاحدی زیاد پائین میاورد.علایم آن این است که زخم های کوچک مدوریابیضوی شکل وسرخ رنگ بالای برگ ها تشکیل می شود ، این زخم ها معمولاً بالای سطح فوقانی وتحتانی برگ فوق العاده به کثرت ظاهرمیگردد. اپیدرمس انساج نبات میزبان دراطراف کناره های زخم هابطرف عقب جمع می گردد وزرات سرخ رنگ پودرمانند (یوریدوسپورها ) به آسانی توسط انگشتان اززخم های مذکوردورشده میتواند .علایم مرض معمولاً بعد ازتولید مویک های شوته جواری ظاهرمیگردد .یوریدوسپورهاتوسط بادانتقال یافته ونثل جدید درظرف (7-14) روزتولید میگردد،ودراخیرفصل نموتلیا(Telia) بصورت پوشیده یابرهنه تولید شده وداغهای مربوط ان رنگ نصواری تاریک ویا سیاه رابخودمیگیرد.بذرانواع مقاوم ویا استعمال قارچکش (zinab) برای کنترول مرض موثئراست.
پوسیدگی دیپلودیائی جواری که بنام بلایت جوانه ها،پوسیدگی ریشه وپوسیدگی ساقه نیز یاد میشود ،یکی ازامراض اقتصادی جواری بوده وا زاکثریت نقاط جهان راپورداده شده است وازتمام مناطق جواری کاری جهان راپورداده شده است هنگام که نباتات جوان توسط پوسیدگی ساقه دیپلودیائی مصاب گردند، برگهارنگ سبزخاکی رابخود گرفته،به سرعت خشک گردیده وچنان معلوم میشوند که گویاازناحیه سرمازدگی صدمه دیده باشد،ساقه های مصاب (10-7) روزبعد ازمریضی خشک میگردد،رنگ قسمت پائینی ساقه ها ازسبزبه قهوئی روشن تغیررنگ مینمایند.قسمتهای مصاب ساقه به اسانی توسط باد وباران شکسته وهنگامیکه این گونه ساقه هابازگردند،مشاهد ه خواهدشد که قسمت داخلی ان پوسیده رنگ نصواری رااختیارنموده است، اما انساج انتقالی سالم به نظر میرسد.بعد ازخشک شدن ساقه تعداد کثیر ساختمان های باردهی قارج عامل مرض پائین ترازگره تحتانی ساقه به قسم نکات سیاه رنگ وکمی برجسته ، قابل دید بوده وتوسط ناخن های انگشتان تراش شده نمی توانند . عمرانساج شته وشرایط اقلیمی بالای شدت مرض اثرمهم دارد . پوسیدن شته هامعمولاً ازطرف پائین به طرف بالا پیشرفت می نماید اما هنگام که تخم های مصاب بذرگردد به جوانه زدن ونموشروع می نماید . اگرچنین تخم ها درخاک های سرد بذرگردد جوانه هاقبل ا زسرزدن ازسطح خاک ازبین میرود .گرچه درخاک گرم جوانه ها به نموی خودادامه میدهد ، اما قدآن هاپست مانده وزخم های نصواری ازفاصله گره بین مشیمه هاوکولی اربیتال (میزوکوتایل ) بوجود می آید .
چندین (Species) آن بالای جواری حمله می کند حشره جوان ازبرگها تغذیه نموده وقتیکه بزرگ می شوند درزیرخاک ازساقه تغذیه میکنند جوانه جواری رابصورت مکمل ازبین برده ونبات کلان راازساحه مرکزی ساقه می خورد .دراثنای روز این حشره به اطراف نبات به عمق 7cm بداخل خاک زنده گی می کند وازطرف شب بروی خاک می براید . حمله حشره مذکور ازساحه کوچک شروع شده وبعداً ساحه وسیع رامورد حمله قرارمیدهداگرنبات درخارج ازخاک قطع می شود حصص نموئی قطع نشده دوباره نمومی کند ولی حاصل آن کم می شود . کرم مذکورازمرحله که بالای نبات حمله می کند ، چاره ازبین بردن ندارد . برای جلوگیری آن باید قبل اززرع مواد کمیاوی ضدحشره استعمال شود . وهنگامیکه تخم تفریخ شد لاروای اولی ازبرگ تغذیه می کند وکنترول این کرم درین مرحله (لاروا) به خوبی بادوزکم ادویه کنترول می گردد.
گروپ کولاپسس (Grop Colapsis ) :
لاروای این حشره ازریشه جوان تغذیه می کنند ونبات ظاهراً قلت فاسفورس رانشان مید هند ورنگ سرخ ارغوانی رابه خود می گیرد ،درین مرحله ازبین بردن آن ممکن نیست وتخم باید قبل اززرع تداوی بذرگردد .وزرع جواری بعد ازخاندان لیگیوم قلبه نمودن زمین درخزان ویاابتداء بهار حمله حشره مذکورابه صورت کافی کنترول مینماید ،هم چنان استعمال زیاد فاسفورس حشره راکم می سازد.
کارن بورر(Corn borrer):
لاروای این حشره تمام حصص جواری رامورد حمله قرارمید هد ، کرم های جوان بالای برگ های تغذیه می کنند، وبعداً ساقه شوته ودانه راسوراخ می کند وداخل آن می شود ، حشره مذکور دوتاسه نثل دریک سال تولید مثل می کند ، حشره شناسان تخمین نموده اند که نثل اول %4-3 ونثل دوم %2-1.5 حاصل راازبین می برد ونثل اول باعث ضعیفی نبات گشته که بعداً میشکند ، نثل دوم سبب شکستن ساقه وشته می گردد . بعضی انواع جواری مقابل این حشره مقاومت دارد ، جواری که وقترزرع میشودمورد حمله نثل اول جواری های که دیرتربذرمی گردد موردحمله نثل دوم قرارمی گیرد.
این حشرات به رنگ سبزآبی خاکستری نازک به تعداد زیاد دارد حلقه هابه برگ های بالائی گل نبات بصورت پراگنده ظاهرمی گردد که حشره مذکور نبات راضعیف وآله تذکیررااکثراً عقیم میسازد .بدین ترتیب ابریشمک القاح نشده نبات عقیم می گردد ، شپشک ها توسط دیگر حشرات شکارگردیده ضررشان زیاد نیست .
کرم شوته جواری ازطریق نوک شوته داخل ودردانه تونل می سازند ، این کرم جواری شرین ودیگرانواع آن راموردحمله قرارمید هد ازحلقه هاوشوته ها تغذیه می کند رنگ کرم مذکور سبز ،زرد ویانصواری می باشد .
زمانیکه نایتروجن درمزرعه جواری کم می شود نبات کمرنگ ، زرد وخورد به نظرمیرسد وساقه آن خالدارمی باشد . شکل زردمانند قلت نایتروجن رادرمرحله بعدی نشان میدهد ، اگرکوددرقطارپاش داده شود ازقلت نایتروجن درمرحله ابتدائی جلوگیری میکند ، به استثنای رطوبت هرقدر وقت بگذرد قلت نایتروجن حالت وخیم تررابه وجود می آورد ومعمولاً ( 50-75 kg/hac)استعمال مینمایند .
زرد شدن وازبین رفتن کناربرگ ها که ازنوک برگ های پائین شروع می شود ، عمل مهم درشناخت قلت پوتاشیم میباشد ، چون پوتاشیم ازبرگ های پیر به جوان انتقال می نماید تاوقت که قلت مذکورزیادنباشد برگها بالائی نورمال معلوم می شود علایم قلت این عنصر درمرحله ابتدائی ظاهرمیگردد بدین صورت یامقدارمجموعی پوتاشیم استعمال شده کم میباشد ویااین که سیستم ریشه محدودبوده وخاک تخته شده می باشد.درصورت که نبات موجوده نیم متریاکمترازآن بلند شده باشد ، برای درست ساختن آن kg/hac 65-55 پوتاشیم استعمال گردد ، درخاک ریگی خاک که مواد عضوی زیاد دارد خاک های که ازنظرجیولوژیکی خیلی قدیمی باشد ، هم چنان نباتات که پوتاشیم راخیلی جذب می کند (رشقه وجواری ) بذرگرددخاک سخت ومرطوب عوامل اند که محیط رابرای قلت پوتاشیم مساعد میسازند.
قلت فاسفورس درنبات باعث رنگ سبزتیره گردیده ، نوک واطراف برگ رنگ سرخ ارغوانی رابه خودمی گیرد وبه صورت بطی نمومی کند . درمرحله که نبات کمترازنیم متربلند شده باشد سیستم ریشه موادرابه صورت کافی گرفته نمیتواند وسبب کمی مواد درنبات یکی ازعوامل ذیل خواهد بود.
1 – فاسفورس به اندازه کافی درخاک موجود نمی باشد .
2 – خاک خیلی مرطوب ، سردوخیلی خشک می باشد .
3 – ریشه دراثنای خیشاوه قطع شده می باشد .
4 – خاک خیلی فشرده شده نموی ریشه رامحدودمیسازد.
5 – مجادله علیه حشراتیکه ریشه های جاذب نبات راقطع میکند صورت می گیرد وهم چنان فاسفورس باید بیش ازحد استعمال نگردد.
دربرگ های پائین ، بین رگ برگ ها خط های زرد وداغ ها ی مدوررابه وجود می آورد وبرگ های پیر ، رنگ سرخ ارغوانی رابه خود می گیرد ، درصورت که قلت آن شدید باشد نوک وکنار برگ میمیرد، استعمال سنگ چونه علاوه براقتصادی بودن آن ضایعات مگنیشیم رادرنبات برطرف میسازد . خاک های که قبلاً PH بلند داشته باشد kg25 مگنیشیم قابل حل فی هکتار استعمال گردد . پاشیدن kg22 مگنیشیم سلفیت که درlit) 100) آب حل شده باشد ، بدون صدمه برگ مقداری کافی مگنیشیم رابرای یک هکتار تهیه می کند . نگهداشت) 4PH( درخاک های معدنی و5.5 درخاک های عضوی معمولاً ازقلت مگنیشیم جلوگیری می کند وهم استعمال سنگ چونه ، خاک های تیزابی ، ریگی ، خاک های نیمه مرطوب ومرطوب که مگنیشیم آن شسته شده وخاک های که دارای پوتاشیم باشد سبب قلت مگنیشیم میگردد.
علامه قلت جست درنبات دایماً یکسان نیست . معمولی ترین علامه قلت جست درنبات مشاهده می شود خط های ضعیفی که بعداً رنگ سفید رابه خود می گیرد .که ابتداء دراطراف وبعداً دروسط برگ انتشارپیدامی کند وهم چنان کنار، وسط، ونوک برگ سبزباقی می ماند . بند ها اکثراً کوتاه ونبات چاق معلوم می شود . برگ های جوان اکثراً سفید شده وبه نام (white bad) یا غنچه سفید یاد می شود . بعضی اوقات کناربرگ ها وساقه رنگ ارغوانی رابه خود می گیرد .وبالاخره ساحه که سفید شده باشد می میرد . تازمانیکه قلت جست خیلی زیاد نباشد هیج نوع علامه راازخود نشان نمی دهد وباازدیاد آن ریشه که ازبین می رود که عین عمل درقلت فاسفورس نیزصورت می گیرد البته بااین تفاوت که علامه قلت جست دیرترازبین می رود وازفاسفورس تیزترصورت می گیرد .برای تثبیت وتشخیص یک قاشق جست سلفیت دریک تشت آب انداخته شود وبالای آن 20-10 بته پاش میشود درصورت که تنها قلت جست باشد برگ های که جدیدآً به وجود می آید نورمال بوده رنگ سبزمیداشته باشد ، اگرجواری بعدازلبلبو کشت شود وجست استعمال نگردد .
قلت جست درخاک های ذیل این طورنشان داده شده است:
1 – وقت که سطح بالائی خاک ازبین برود قلت جست دیده می شود .
2 – استعمال زیادفاسفورس وآن هم به شکل قطار قلت جست رابارمی آورد .
3 – PH بلند خاک نیز باعث قلت جست می گردد .
4 – خاک های سرد ومرطوب .
5 – زرع جواری بعد ازلبلبو .
6 – نظربه بعضی تجارب استعمال بوران جست رابی تاًثیرمی سازد.
اضراریکه ازاستعال مقدارنامناسب کود به وجودمی آید:
مقدارزیادکودمخصوصاً نایبروجن وپوتاشیم قابل حل که نزدیک تخم باشد ازجوانه زدن ممانعت می کند ویااینکه جوانه به وجود آمده بعداً می میرند .ودرصورت که زنده بماند بسیارضعیف وسوخته می باشد ، برگ ها زرد می شود ویابه کلی ازبین می رود .هم چنان خاک خیلی مرطوب دروقت زرع وبعداً هوای خشک باعث تبخیرآب ازخاک گردیده غلظت نمک را درخاک زیادمی سازد ،خاک ریگی واستعمال کودیکه نمکیات زیادداشته باشد تاثیرمنفی دارد درین باره مرحله باید کودعمیق ترازتخم استعمال می شود ویااینکه به مقدارکم استعمال گردد.