اسهال گوساله(Whit Scour)

   مقدمه:

 حیوانات سالم نقش عمده و اساسی را در اقتصاد ملی و صحت عامه ایفا مینمایند. حیوانات از یکطرف مواد غذایی با کیفت عالی را تولید میدارند و از جانب دیگر محصولات اضافی آنها در صنایع مورد استفاده قرار میگیرد. حیوانات که از صحت خوب بر خوردار نباشند محصولات آنها پایین آمده و یا این که بکلی توقف میگردد . زیرا بیشتر از صد نوع بیماری میکروبی و پرازیتی وجود دارد که بین حیوان و انسان مشترک بوده و خسارات اقتصادی سنگینی را در حیوانات و انسانها به بار میآورد.پس مرض را چنین تعریف نمود میتوانیم : بصورت ساده مرض عبارت از تغیر حالت  نورمال بدن حیوان به حالت غیر نورمال است. البته ها همه میدانیم که اسهال گوساله یک مرض بسیار مهم و کشنده بوده که اکثر گوساله های 3-5 روزه را مبتلا میسازد و بالاخره باعث از بین رفتن یک تعداد زیاد گوساله ها میگردد . عامل این مرض  مختلف بوده که مهمترین آن میکروبها بوده که باعث التهاب امعا در روده گردیده و باعث پیچش، اسهال، کم خونی وهم ضایع شدن آب وجود حیوان میشود .اسهال گوساله که بنام White Scour نیز یاد میشود یک مرض میکروبی بوده که تمام گوساله های نوزاد به آن مبتلا میگردد. 


تعریف مرض :

اسهال گوساله ها یک مرض بسیار مهم در دوران شیر خوری بوده که سبب تلفات زیاد میگردد. اسهال به علل مختلف رخ میدهد که مهمترین آن میکروب ها هستند که باعث التهاب امعاء( روده ها) گردیده و باعث پیچش و اسهال کم خونی و از اثر ضایع شدن آب وجود حیوان تلف میگردد. عامل این مرض در جاهای مرطوب و نمدار رشد نموده و در طویله هی مزدحم و مرطوب باعث مریضی میگردد. عامل مرض بیشتر از طریق دهن و بند ناف گوساله از راه بستر و جایگاه آلوده به سرگین ،گاو های مریض پستان کثیف  گاو ، محل زایمان کثیف در موقع تولد ، لوازم کثیف مانند سطل و لباس و دست علل دیگر اسهال گوساله ها می باشند که عبارت اند از:

دادن عذایی فاسد و پوپنک زده.

دادن شیر خیلی سرد یا گرم.

تغییر ناگهانی غذا.

تغذیه بیشتر از اندازه لازم.

دادن غذایی مخصوص گاو به گوساله ها مانند آرد آبه.

دادن شیر خشک خیلی غلیظ ، آبگین و یا مخلوط ناشده.

پاک نبودن ظروف شیر.(10)   

  Anterits (اسهال سفید) یک مرض بسیار مهم گوساله ها در دوران شیر خوری بوده که اکثراً گوساله های 3 – 5 روز را مبتلا به این مرض میسازد و بالاخره باعث از بین رفتن زیاد گوساله ها میشود. این مرض به علل مختلف رخ میدهد که مهمترین آن میکروب ها هستند که باعث التهاب امعا (روده ها) گردیده و باعث پیچش ، اسهال و کم خونی و باعث ضایع شدن آب وجود حیوان میگردد. (1) ممکن است بین 12- 18 ساعت پس از زایش و گاهی نیز 3 هفته گی دیده میشود و بدون آن گوساله ها به مواد گاماگلوبولین ضرورت دارند که باید هر چه سریع تر پس از زایش از راه پیله(اولین شیر که پس از تولد از گاو بدست میاید) تأمین شود و گوساله ها در برابر عفونت های روده ای و خونی محافظت کنند.(2) به طور کلی در مورد اسهال گوساله ها توصیه میشود که باید شیر قطع شود ، زیرا به علت اختلال سلول پوششی  روده، عملاً شیر نمیتواند به طور کلی هضم و جذب شود و نتنها به مصرف بدن گوساله نمیرسد ، بلکه موجب رشد باکتریها ها نیر میشود. بنابراین جایگزینی شیر با سایر مایعات کاملاً ضروری است تا مایعات از دست رفته از طریق روده جبران شود . در چنین مواقع آب به تنهایی کافی نبوده و باید از محلولهای الکترلینی خوراکی مخصوص اسهال استفاده شود . که به صورت پودر قابل حل در آب در بازار موجود اند . و بعضی از محلولهای علاوه برداشتن الکترلیت های لازم ، محتوی گلوکز ، امینواسید ها بای کاربونیت های کافی نیز هستند. و این محلولهای الـــــکترولیتی  باید روزانه6- 4 بار و یا بطور آزاد در اختیار گوساله قرار گیرد. و اگر گوساله رغبتی به آشامیدن این محلولهای نشان ندهد ممکن است تجویز انتی بیوتیک های مناسب خوراکی یا تزریق به منظور کنترول عوامل باکتریایی اولیه یا ثانوی توسط وترنر توصیه شود.(3)

 عامل مرض:

 عامل این مرض در جاهای مرطوب و نمدار خوبتر رشد و نمو نموده و در طویله های مزدهم و مرطوب باعث مریضی میشود. عامل مرض بیشتر از طریق دهن و بند ناف گوساله از راه بستر و جایگاه آلوده به سرگین ،گاو های مریض ، پستان کثیف گاو ، محل زایمان کثیف در موقع تولد، لوازم کثیف مانند سطل، لباس، دست های مالدار در موقع شیر دوشی و بستن ناف گوساله انتقال میکند.(2)عامل این مرض  باکتریای است که بنام استریشیا کلی یاد میشود  که بسیار کوچک و میله شکل بوده و اندازه آن در شرایط مختلف متغیر است. این میکروب گرام منفی ،هوازی و فاقد هاگ، کپسول، و حرکت در برابر حرارت، خشکی و حرارت پاستوریزاسیون مقاومتی نداشته و از بین میرود و دارای خاصیت زهرا زایی بوده و کشنده میباشند. عامل این مرض از خانواده آنتروباکتریاسه میباشد.(5)همچنان بعضی از دانشمندان و محققین دیگر عامل این بیماری به اشکال مختلفی ارئه نموده اند که عبارت اند از:

1-عوامل عفونی:

 مهمترین عوامل این مرض میکروبهای کلی باسیل و بعضی ویروس ها بیماری زا هستند. اسهال کلی باسیل بیشتر در حیوانات کمتر از 4 روزه دیده میشود و اسهال ویروسی  بعد از روز چهارم دیده میشود.

    

  2- رژیم غذایی نا مناسب و تغذیه غلط:

 خوراندن مقدار زیاد پیله به حیوان نوزاد در ابتدای زنده گی باعث عدم هضم آن و تحریک دستگاه هضمی نوزاد گردیده و نهایتاً اسهال ایجاد میشود. در این هنگام میکروبهای موجود در کولون (روده بزرگ) به سرعت رشد و نمود کرده سبب بروز اسهال میشوند و به سرعت  نوزاد را از پا در میاورد و حتی ممکن است در مدت 10- 12 ساعت نوزاد تلف شود.

   3- بلع اجسام خارجی:

  حیوانات نوزاد به بلعیدن مواد مختلف علاقه دارند و مرتب همدیگر را پس می زنند و متأسفانه اکثر مالداران اهمیتی  به این موضوع نمیدهند . در چنین مواردی قرار جلد خارجی در دستگاه هضمی باعث ایجاد اسهال میشود چنین اسهال های به درمانهای عملی جواب نداده و بتدریج به اسهال عفونی تبدیل میشود و وسیله های دیگر را نیز آلوده میکند.

  4- عوامل مستعد کننده حیوان برای ابتلا به اسهال :

    از عوامل که باعث مستعد شدن حیوانات نوزاد به اسهال میشود ( بخصوص در روزهای اول زنده گی ) کمبود ویتامین A و ویتامین C در بدن ، تغیرات آب و هوا و باد را میتوان ذکر کرد. سرد بودن هوای زایشگاه نیز باعث ابتلای گوساله به اسهال میشود(6)

علایم کلینیکی:

v  اولین علامه تغییر حالت مدفوع است که ممکن آبگین ، کفدار و یا خمیری باشد.

v   رنگ مدفوع ممکن است سفید ، زرد، قهویی ، خاکستری، تیره  یا سرخ با خون باشد.

v   مدفوع بوی دار است.

v  در مدفوع تکه های شفاف مانند سفیدی تخم مرغ دیده میشود.

v  از درد شدید بطن فریاد زدن و لگد زدن به شکم خود.

v  در مرحله اول گوساله تب داشته بعداً تب نداشته بالاخره دست و پای گوساله سرد می شود.

v  در بعضی حالت اسهال گوساله علایم عصبی را نشان میدهد و بهوش می شود.

v  از اثر دادن آب وجود چشم های گوساله گود می افتد و موی های آن ژولیده می باشد.

v  لاغری، بی اشتهایی و توقف خوراک و بالاخره مردن گوساله.

v  در بعضی حالات اسهال در مرحله اول حیوانات جوان ممکن مرده دریافت شوند.(10)

 در اسهال تغذیه ای تعداد دفعات دفع مدفوع زیاد شده و مدفوع آبکی میشود و گاهی بوی ترشیدگی میدهد. در مورد اسهال عفونی ، ابتدا حیوان به اسهال خفیف با بوی بد مبتلا میشود. حیوان بی اشتها و کسل به نظر میرسد. گاهی نیز چشم و بینی دچار آبریزش میشود. سپس ریزش شدت یافته و آبکی میشود و حیوان علایم کم آبی را نشان میدهد به این صورت که موها خشک و خشن و فرورفتگی چشم در حیوان هویدا شده و قسمت پوزه ، گوشها، دستها،پاها و دم سرد میشود، پوست بدن نیز خشک میشود. در صورت که پوست گردن یا پای را با دو انگشت جمع کنیم به کندی به حالت اولیه بر میگردد.پس از این مقدار زیادی آب بدن از طریق مدفوع دفع شده نوزاد کاملاً سست و بی حال شده و توان ایستادن را ندارد. هم چنان ناحیه شکمی نوزاد مبتلا به اسهال ، جمع و کوچک شده و رنگ مدفوع تغییر میکند و ممکن است به رنگهای سفید ، زرد، قهویی ، خاکستری تیره یا قرمزی و گاهی نیز به رنگ سبز ظاهر میشود و بالاخره درجه حرارت بدن گوساله به 40- 41 درجه سانتی گرید میرسد. (6) اگر حیوانات دقیقاً نظارت نشوند علامه ابتدایی شاید در یافت حیوانات جوان مرده باشد. سایر حیوانات مصاب شده خوردن را توقف را داده و شاید علایم در بطنی از قبیل فریاد زدن و لگد زدن به شکم را از خود نشان دهند. اسهال یک علامه برجسته بوده و شاید خونی باشد. تلفات خون شدید بوده که حیوانات عشا های مخاطی خاسف داشته و به ساده گی خسته میشوندحیوانات که اسهال شدید و تلفات خون دارند خمیده گی پیدا کرده و از اثر اسهال و کم خونی میمیرند. معمولاً تب وجود نداشته و در نهایت امر شاید درجه حرارت تحت عادی قرار گیرد. حیوانات که شدت مرض شان کمتر است صحت خواهند یافت اما اکثراً لاغر و نشو نموی ضعیف دارند. زیرا سو جذب مزمن مواد غذایی ناشی از تخریب دایمی مخاط امعایی را دارا میباشند. (8)

      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

        پتالوژی:

      کاو ها و حیوانات بالغ معمولاً در برابر عامل این مرض مقاوم شده اند ولی عواملی که در بیماریزایی  این میکروب برای نوزادان دخالت موثر دارند عبارت اند از شدت تکثیر باکتریایی ، کثرت و تجموع گوساله ها در محوطه های سر بسته  ، دارا بودن زمینه های حساسیت به میکروب ، زهر زایی برخی از سیروتیپ های استریشیاکلی ، کمبود ویتامین A ، مدیریت معیوب، فقر غذایی مادر و گوساله ها ،نخوردن و یا پر خوری پیله ، قطع شیر مادر، عوامل ویروسی و میکروبی به عنوان بیماری ثانوی و فقر صحی . در بین عوامل نامبرده ، شدت تکثیر و قدرت زهرآگینی میکروب ،در ایجاد بیماری از همه مهمتر اند.

      فراموش نکنید که حد اکثر در 12 ساعت اول زنده گی ، گاماگلوبولین های پیله می توانند جذب شده و مفید واقع شوند. این مواد که قسمتی از پروتین های سیرم خون را تشکیل میدهند، از کیفت دفاعی مهمی بر خوردار اند. تمام انتی بادی های مادری که در مقابل بیماری های خطرناک ماه های اولیه زنده گی گوساله را حفظ میکنند با پیله همرا میباشند. محروم نمودن گوساله از خوردن پیله و یا تأخیر در خوراندن آن به دفاع بدن حیوان در برابر امراض عفونی را به شدت کاهش میدهد. مانند انتی جن ، ایمونوگلوبین، انتی بادی، انتی سیرم همگی دارای معنی و مفهوم مشترک و مشابه میباشند.(5)

   

       تشخیص:   

      در صورت مواجع شدن با چنین بیماری فوراً به داکتر وترنر مراجعه شود.

  اساس تشخیص مبنی بر مشاهدات از جنبه اپیدمیولوژی ، میکروبیولوژی و آسیب شناسی(پتالوژی) است . تشخیص بیماری این گوساله ها مشکل است، زیرا که به انواع مختلفی ممکن است باعث بروز اسهال در گوساله ها گردند به علاوه اسهال ناشی از تغذیه که معمول ترین شکل اسهال در گوساله های شیرخوار میباشد. در این شکل اسهال مدفوع زیاد ، چسبناک و ژلاتینی است و هم از شیر خوردن امتناع نمیکند.(7)

        در بعضی حالت اسهال گوساله علایم عصبی را نشان میدهد و بیهوش میگردد. برای تشخیص این مرض چند نکات ذیل مراعات گردد.

1- رنگ مدفوع ممکن است سفید ، زرد ،قوه یی ، خاکستری یا سرخ با خون میباشد.

2- مدفوع بوی دار است.

3- لاغری، بی اشتهایی و توقف خوراک و بالاخره مردن گوساله ها.

4- در مرحله اول گوساله تب داشته بعداً تب نداشته بالاخره دست و پاهای گوساله سرد میشود.

5- از درد شدید بطن، فریاد زدن و لگد زدن به شکم خود.

6- از اثر دادن آب وجود چشم های گوساله گود می افتد و موی های آن ژولیده میشود.(1)

    اسهال خونی در حیوانات جوان بدون داشتن تب با داشتن آفات مشخص در امعا که در نکروپسی دیده میشود و ما را به تشخیص اسهال متقاعد میسازد.

      تداوی:

      در تداوی این مرض بعضی انتی بیوتیک ها بخصوص مانند تتراسیکلین ها ، استرپتومایسین و کلرام  فنیکل موثر میباشد. ولی برای پرهیز از مقاوم شدن عوامل بیماری بهتر است از طریق انتی بیوگرام در انتخاب انتی بیوتیک اقدام شود . تجویز الکترولیت ها مانند گلوکوز و سیرم فیزیولوژی و هم چنان خوراندن شیر گرم و آب به نسبت مساوی با هم به عنوان غذا ضروریست .(4) در تداوی این امراض ما باید چند نکته زیرا ارائه نمائیم.

1-                     جدا سازی گوساله های اسهالی:

        ما باید گوساله های مریض را از دیگر گوساله های جدا بکنیم و کوشش نمائیم که این گوساله های مریض را به جایگاهای دور انتقال بدهیم که به دیگر گوساله ها سرایت نکند. در وقت تغذیه و مراقبت های روزانه باید کارگران در قدم اول به گوساله های سالم و سپس به گوساله های مریض مراقبت و تغذیه نمایم. پس از مراقبت کارگران لباس ها و وسایل کار خود را تعویض و ضد عفونی کنیم.


      2- تغییر دادن جیره:

           توان هضمی و جذب روده کم میشود . از این رو منطقی است که به هنگام اسهال حاد، شیر قطع شده و به جای آن محلول الکترولنی همراه با گلوکوز تغذیه شود . پس از بهبودی این مرض مصرف شیر روزانه بتدریج افزایش یاد . شیر این گوساله را بناید رقیق بکنیم ، زیرا این کار ممکن است لخته شدن شیر در شیردان دچار اختلال شود . و هنگامیکه کم آلی واسیدوز شدید باشد خوراندن محلولهای بیکربنات مفید است . این محلول به فراوانی در بازار عرضه میشود. و اگر این محلول فروشی در دسترس نباشد ، میتوان محلولی را  روش زیر آماده کرد. برای تهیه این محلول 4 لیتر محلول الکترلیتی 4 قاشق گلوکوز در 4 لیتر آب نیمه گرم حل شود . شکر معمولی را نباید به جای گلوکوز بکار برد چرا که گوساله نمیتواند آنرا مصرف کند.

     3-استفاده از ترکیبات ضد میکروبی و ایمونوگلوبولینها:

           انتی بیوتیکها ، سولفونامیده ها و ترکیبات دیگر برای تداوی اسهال گوساله ها بکار گرفته شده اند ، زیرا پنداشته میشود که عفونتهای باکتریایی در روده وجد دارد که میتواند موجب سپتیسمی شود. تشخیص گوساله های مبتلا به عفونت باکتریایی از دیگر گوساله ها امکان پذیر نیست، از انتی بیوتیک های خوراکی نیز میتوان استفاده کرد.  مصرف هر نوع انتی بیوتیک باید پس از 4 – 5 روز پی در پی قطع شود تا از ایجاد میکروبهای مقاوم در روده جلوگیری شود . اگر گوساله پس از 24- 48 ساعت تداوی با انتی بیوتیک خوراکی پاسخ مناسب ندهد . احتمال نمیرود که تداوی برای زمان بیشتری موثر باشد . در این حالت ، اسهال یا باکتری ایی نیست و یا بوسیله باکتریایی مقاوم به انتی بیوتیک ایجاد شده است . ایمونوگلوبولینها به دلیل هزینه زیاد و موثر بودن در پیشگیری جایگاهی در تداوی  اسهال گوساله نیافته اند تزریق ایمونوگلوبولینها ممکن است در گوساله های موثر بشد که سطح ایمویونوگلوبین خون آنها پاین است و بهتر آن است که به تغذیه پیله در آغاز تولد توجه کافی شود تا سطح ایمونوگلوبولینها ی خون به اندازه کافی باشد  .(2)

      وقتیکه اسهال گوساله در حیوان منفرد پیدا میشود تمام حیوانات که به تماس یابد فرض شوند که در دوره مخفی ( Incubation period) قرار دارند.

تمام شان باید از محل ملوث دور ساخته شده و تداوی گردند. تعداد زیاد میکروبهای تولید شده اند اما شاید در افغانستان موجود  نباشند. (بخش فارمکولوژی کلینیکی دیده شود). (8)

    کنترول و وقایه :

   در کنترول باید نکات ذیل مراعات گردد.

v  مراعات حفظ الصحه در طویله ( خشک نگهداری شود).

v  جریان شعاع آفتاب در طویله مد نظر گرفته شود.

v  از ازدحام زیاد در طویله جلوگیری شود.

v  تعویض مواد غذایی به تدریج صورت گیرد.

v  مراعات کردن حفظ الصحه پستان های گاو.

     ریشه کنی اسهال گوساله به دلیل پیچیده گی ماهیت آن ، منطقی به نظر نمیرسد. بنابر این باید تلاش کرد تا پیشگیری در سطح اقتصادی انجام شود.

      به دلیل تفاوت در اندازه گله ها ، امکانات موجود ، زمین ، نیروی کارگری و مدیریت عمومی نمیتوان برنامه مدیریتی پیشنهاد  کرد که برای تمام گله استفاده شدنی باشد.(2) اساس پیشگیری و وقایه اسهال گوساله ها را به شرح ذیل پیشنهاد نموده اند.

1-  خوراندن پیله مادر به گوساله در اولین روز زنده گی به مقدار کافی.

2-  نظارت و ضد عفونی کامل پستان مادر.

3-  ضد عفونی کامل زایشگاه،محل نگهداری گوساله نوزاد و دست کارگر مسؤول.

4-  جدا سازی گوساله های بیمار و انتقال آنان به کلینیک حیوانی یا محل مخصوص درمان نوزادان.

5-  انتقال حیوان حامله قبل از زایمان به زایشگاه پاک و مناسب.

6-  ضد عفونی کردن بند ناف بعد از تولد با محلول تنطورید.

7-  جلوگیری از خوردن شیر برای 24 ساعت بعد از خوردن پیله.

8-  رعایت کامل اصول صحی در نگهداری حیوانات.(6)

    طویله های حیوانات اهلی جوان باید خشک نگهداری شده و نباید مواد فضله در طویله ها انبار گردد. طویله یا خانه های که حیوانات در آن نگهداری میگردند طوری ترتیب شوند که به آسانی پاک شده و برای شعاع افتاب مجرا یا سوراخ موجود باشد . از ازدحام زیاد جلوگیری شود.

      با وجود موجودیت حفظ الحصه و طرز نگهداری خوب وقتی که اسهال گوساله واقع میشود علاوه نمودن انتی بیوتیک ها به غذا و آب آشامیدنی جهت کنترول مرض کلینیکی در سال اول حیات  شاید ضروری باشد.(8)

   واکسن ضد اسهال گوساله ها:

     اين واکسن از ويروس های غیرفعال شده Corona virusو Rotavirus و نيز از  سويه E. Coli بيماري زاي غير فعال (SEROTYPES 08:K35/09:K99-0101:K35/K99)   تهيه گرديده که با تزريق به گاوهاي حامله دارانتی بادی لازم در پیله آنها بوجود آمده و اين پیله، گوساله هاي شيرخوار را در برابر اسهال کشنده روزهاي اول تولد محافظت مي نمايد.
قابل ذکر است که نتايج بدست امده از تحقيقات انجام شده در موسسه تحقيقات حیوانی در Compton در انگلستان نشان مي دهد که از ميان عوامل بيماريزاي فوق (Rotavirus و Corona virus, E Coli) نقش عمده بر عهده روتاويروس بوده و کروناويروس در مرحله دوم اهميت و عامل اسهال هاي آبکي چند روز اول تولد گوساله ها عمدتا E. Coli مي باشد.    
        طرزالعمل  مصرف:

        مقدار 5cc از اين واکسن به صورت زير جلدي در فاصله زماني 28 ال 60 روز مانده به زايمان به گاوهاي حامله تزريق مي شود(البته بهتر است که به کليه گاوهاي حامله واجد شرايط زماني فوق که در گله موجود است تزريق شود). در گله هايي که آلودگي خيلي شديد است توصيه گرديده است تا دو تزريق به فاصله 28 روز (يکي در فاصله 5-6 هفته مانده به زايمان و ديگري 2-3هفته مانده به زايمان) تزريق شود.   
       

         طرق اثر واکسین:

        پس از تزريق، بالا ترين سطح آنتي بادي در خون و شير گاوهاي واکسين شده 28 تا دو ماه بعد از تزريق بوجود مي آيد و اين آنتي بادي که از طريق پیله به گوساله هاي نوزاد خورانده مي شود آنها را در روزهاي اول زندگي به خصوص يک هفته اول در مقابل عوامل بيماري زا مهلک فوق محافظت مي نمايد. بر اساس يک تحقيق علمي توصيه شده است به منظور حفظ کامل گوساله ها در مقابل اسهال ترتيبي داده شود تا گوساله ها به مدت دو هفته اول زندگي از پیله گاوهاي واکسين شده استفاده کنند؛ مگر اينکه  مالدار متوجه شود که تغذيه پیله در هفته اول کافي مي باشد.
     شرايط نگهداري:

     واکسین را باید در محيط خشک و خنک و در درجه حرارت 2-8 درجه سانتي گراد نگهداري نمایم.(9)