تعريف مرض :-

هر نوع اختلال وانحراف از وضيعت طبعي جسم ورفتار بنام مرض ياد مي شود .ويا مرض عبارت از عوامل اختلالي است كه بوسيله يك پتوجن (عامل زنده ) يا عامل محيطي بوجود آمده ، درعمليات توليد ،انتقال ، پرسس ونمو باعث گرديده . كه از موادي غذايي بالاي انسان وحيوان تأثير گذشته وموجب تغيرات ظاهري و تقليل محصول ، يانابودي كامل حيوان وانسان ميگردد

امراض عمده حيواني قابل سرايت به انسان :

يك تعداد امرض حيواني به انسان ها سرايت كرده وبلاخره صحت انسان ها را مريض ساخته وحتي به مرگ منتج ميشود بناًواكسين ، تداوي ، كنترول و جلوگيري ازشيوع امراض حيواني رول مهم را در قسمت صحت وسلامتي انسان ها وحيوانات ايفا مينمايد .عامل از امراض مايگروارگانيزم هاي توليد كننده مرض از قبيل ويروس ها، بكترياها ، پروتوزواها ، قارچ ها وغيره ميباشند.

انواع مرض :

بطور كل دونوع مرض ساري كه عامل آنها مايكروارگانيزم ها ي توليد كننده  مرض از قبيل ويروس ها ، بكترياه ميباشد.وهمچنان مثل شرايط ميخانيكي مانند به وجود آمدن زخم ، خوردن پارچه هاي آهن ، خطر موادي كيمياوي مثل حشره كش ها وادويه جات نامناسب ميباشد . كه اين دو نوع مرض عبارت اند از

الف- امرض ويروسي مثل مرض سگ ديوانه وغيره .

ب -امرض بكترياي از قبيل مرض انتركس ، مرض توبركلوز

كه زونوسيز(Zoonosis) يا ساري هستند .وبه اشكال متعدد به انسانها سرايت ميكنند. چنانچه حيوانات مريض آب هاي ملوث ، وسايط نقليه حيوانات نعشخور(سگ ، روبا وپرنده گان ) پارچه ها ي گوشت حيوان مصاب به مرض را به فارم هاي غير مصاب انتقال ميدهند . سامان ولوازم ملوث نيز وسيله انتقال مرض است . وبعضي از عوامل امراض كه انسان ها وحيوانات را متاًثير ميسازند. در محيط زيست ما موجود است . عوامل امراض از طريق جهاز تنفسي ، جهاز هاضمه ، ملوث شدن زخم ها ، غشاي مخاطي چشم ، سيستم تناسلي در وقت جفت گيري ، كانال لخ در وقت شير دوشي ، تناب ناف ، سامان ولوازم ملوث وحشرات داخل بدن ميگردد.

الف : امراض ويروسي:

مرض سگ ديوانه:‌‍‍Rabies

مرض سگ ديوانه يك مريضي حاد تمام حيوانات خون گرم وانسان ها ميباشد. اگرچه اين مريضي بسيار زياد رواج دارد اما اگردانش موجود در باره آن رعايت شود كاملاً قابل كنترول ميباشد. اوصاف مشخصه مرض عبارت از مختل شدن سيستم عصبي ميباشد كه در نهايت موجب ديوانگي وفلج اعضا شده ومنجربه مرگ حيوانات وانسان ها ميگردد  وقتيكه انسان توسط سگ مشكوك دندان گرفته ميشود اولين كار كشتن سگ ديوانه فوري دانسته ميشود. در حاليكه اين يك اشتباه است . بايد سگ را تحت نظر داكتر وترنر دريك جاي مصون نگاه داشت تا اگر سگ واقعاً مريض باشد. براي ادامه سير آن فرصت داده شود .در صورت هر گاه طي دوهفته موجوديت مرض با ظهور علايم مشخصه آن تثبيت نگردد. دلالت برعدم مريضي سگ در وقت گزيدن مي نمايند.ويروس احد اقل سه روزالي دوهفته قبل از پديدارشدن علايم مريضي درلعاب دهن موجود مي باشد. دندان گرفتن سگ ديوانه هميشه توسط داكتر وترنر جدي گرفته شود

عامل مرض:

عامل مرض سگ ديوانه ويروس قابل فلتر بوده كه به دو نوع تقسيم گريدد است .

1- ويروس هاي كوچه اي (Street viruses) كه دراين اوآخير شناخته شده است. ودوره مخفي اين ويروس ها ازهم ديگر متفاوت است واين ويروس هاي از پروتين ساخته شده اند.

2- ويروس هاي تثبيت شده (Fixed viruses) عبارت از ويروس هاي اند كه در حيوانات توافق حاصل نموده وداراي دوره مخفي معين وكوتاه است. واين دوره 4 الي 6 روز ميباشد. وغدوات لعابيه ونيرون ها را مورد حمله قرارميدهند(4) ويروس هاي مذكور در لعاب دهن حيوان مريض موجود بوده وتوسط دندان گرفتن به زخم ناشي ازان منتقل ميكند. براي كنترول وجلوگيري مرض بايد منبع اصلي آن يعني سگ هاي ولگرد نابود شوند . سايرسگ ها بايد در مقابل مرض واكسين شوند

علايم مرض :

دوره مخفي مرض سگ ديوانه سه الي شش هفته بوده وعلايم مرض به مراحل مختلف تقسيم گرديده است .

1- كسالت وافسردگي درسيماي حيواني به مشاهد مي رسد.

2- حيوان بصورت غيرمعمول ناراحت وناآرام به نظرميخوردو لعاب دهن جاري ميباشد. 

درسگ ها اين علايم عبارت اند از :

1-  سگ به هر طرف سرگردان بوده از اشخاص آشنا دوري مي جويد.

2- حيوان هيجاني شده بدون توفق حركت نموده وهر چيزي در مسيرآن قرار گيرد به آن حمله ورشده وآن را ميگزد.

3- حيوان فلج شده وبلاخره به زودي ميميرد.

v   در پشك ها مشابه سگ ها بوده اما بر عكس به هر طرف سرگردان نمي گردد.

درگاوها:

دوره مخفي اين مرض در گاو ها دو تا ده هفته بوده وعلايم آن در حيوان ذيلاً مشاهده ميشود.

1-   ناراحتي ، عصبانيت وحمله بالاي آشياي ماحول خود.

2-   جاري شدن لعاب دهن .

3-   لرزش وانقباض عضله .

4-   عدم تواناي درنشخور حيوان .

5-   فلج وتلف شدن حيوان .

درگوسفند وبزها :

دوره مخفي مرض در گوسفند وبزها دوالي چهار هفته بوده وذيلاً به مشاهده ميرسد.

1-   حيوان پاهاي خود رابه زمين مي كوبد.

2-   در حالت پيشرفته حيوان فلج شده وميميرد.

در انسان ها:

دوره مخفي اين مرض در انسان ها طي دوهفته است وعلايم آن قرارذيل است.

1-   بوجودآمدن زخم در ناحيه سروگردن .

2-  جاري شدن لعاب از دهن شخص مريض.

3-  عصبانيت وناراحتي بسيارشديد.

4-  لرزش دست وپاي .

تداوي:

درحيوانات كدام تداوي موثر براي سگ ديوانه به ثبوت نرسيداست .(4) امادر انسان ها تداوي مذكور فقد تطبيق نمودن واكسين مي باشد . ولي اگرزخم ها نزديك ناحيه سروگردن باشد انتي سيرم بكاربرده مي شود. بخاطريكه ويروس حداقل پنچ روز بعد از پديدارشدن در لعاب دهن موجود مي باشد. سگهاي ولگرد بايد نابود شوند وسايرسگ ها در مقابل مرض واكسين شوند.ولي وقتيكه مرض كاملاً انكشاف نمود هيچ گونه تداوي تاثير ندارد

ارتباط مرض باصحت عامه:

محوه نمودن سگ ديوانه كمك عمده وترنري به صحت عامه بشمارمي رود . بسياري ازواقعات ناشي ازچك زدن سگ به وقوع مي پيوندد. كه ويروس مذكور انسان ها رااز صحت سالم بي بهره ساخته وبه مرگ مي كشاند.(4) به اين ترتيب هر گاه زخم ها درناحيه سر وگردن نباشد فر صت كافي براي تداوي شخص كه مورد حمله سگ قرارگرفته باقي مي ماند . وتداوي مذكور فقد تطبيق واكسين مي باشد.ولي اگرزخم ها نزديك سروگردن باشد. انتي سيرم بكاربرده مي شود. چون ويروس مذكور حد اقل پنج روز قبل از پديدارشدن علايم مريضي درلعاب دهن موجودمي باشد. وهمچنان پاك وداغ نمودن زخم ها همراباتطبيق نمودن واكسين ها طروق پسنديده تداوي مرض است

ب – امراض بكتريايي 

مرض انتركس يا سياه زخم :

انتركس به آن سياه زخم وتك نيز گفته مي شود ويك مرض حاد ساري است كه تمام حيوانات خون گرم به شمول انسان ها را مورد حمله قرارداده مصاب ميسازد. امااحساس ترين حيوان درمقابل آن گاو ها ميباشد. انتشاري آن اگرچه بصورت پراگنده ديده مي شود اما صدها حيوان را مبتلا ساخته مي تواند وبعضي مناطق بخاطر ظهور مكرر مرض بنام ساحات انتركس خيز ياد شده است . بكترياي (Bacillus anthracis) عامل آن معرفي شده است اوصاف مشخصه اين مرض بزرگ شدني تيلي ، اديما يا پنديدگي ، خون ريزي در انساج زيرجلد ، خارج مايع سرخ رنگ از سوراخ هاي طبعي بدن بعد از مرگ حيوان مي باشد  حيوانات بالغ در موسم چرش تابستاني بخصوص وقت چراگاه بعد از خشك سالي ويا تخريب سيل مورد چرش فشرده تنگا تنگ قرارميگيرند. بيشتر معروض به ابتلا ميباشد. وانسان ها در صورت سروكارداشتن باجسد حيوانات كه توسط اين مرض تلف شده اند. ويا سروكارداشتن با پوست ،پشم وموي درفابريكه هاي پشمينه بافي به اين بيماري مبتلا ميشوند.

عامل مرض :

عامل مرض انتركس اورگانيزم چوبك مانند غيرمتحرك كپسول دار گرام مثبت بوده كه بشكل زنجيرهاي طويل مشاهده شده وتوليد سپورمقاوم رامي نمايد. واين اورگانيزم هوازي بوده كه در وسط هاي معمولي نشوونما مي كند.(4) وهمچنان بشكل موجودات كوچك چوبك مانند بوده ودر خون قابل مشاهده مي باشد. ونام آن (Bacil anthrax) ميباشد. ودرمقابل عوامل كشنده مقاومت مي نمايد. گاو ، گوسفند وبزها درصورت چرش در محيط مصاب به اين مرض مبتلا ميگردند. مصاب شدن حيوان در اثر استعمال واستفاده از خوراكه هاي ملوث طبعي ومصنوعي ازقبيل پودر استخوان ، كنجاره باب وپودر كوشت نيز صورت ميگيرد .

علايم مرض:   

حيوانات مصاب به مرض انتركس هيجاني وبي اشتها بوده . كاهش در دفعات نشخوار رخ داده وپنديدگي در ناحيه سينه وكمر حيوان به مشاهده مي رسد.

تشخيص مرض: توسط معاينه مكروسكوبي كه درآن عامل مريضي به شكل موجودات بزرگ چوبك مانند در خون قابل مشاهده است .صورت ميگيرد. باسيل انتركس بشكل سپور براي سال ها زنده مانده ودر مقابل عوامل كشنده مقاومت دارد. وعوامل مذكور كه براي ده تا بيست سال در خاك زنده مي ماند توسط سگ وحيوانات لاش خور وهم چنان بوسيله مگس ها وديگر حشرات انتشارميكند .

تداوي :

اگرچه تداوي انتركس اقتصادي تمام نمي شود باآن هم تطبيق 100 الي 200 ملي ليتر سيرم معافيت دهند مفيد ثابت مي گردد. همچنان استعمال بعضي انتي بيوتيك ها مثلاً پنسلين ، ايزومايسن در تداوي اين مرض تا اندازه مفيدواقع شده است .

ارتباط مرض با صحت عامه :

انتركس باعث توليدزخم هاي خبيثه در انسان ها ميشود. مه هفتاد فيصد زخم در ناحيه سروگردن بوقوع مي پيونددحيوانات بالغ در موسم چرش تابستاني ، بخصوص وقتيكه چراگاه بعد از خشك سالي ويا تخريب سيل مورد چرش فشرده قرارميگيرند. بيشتر به مرض توبركلوز مبتلا ميشوند. وانسان ها درصورت سروكارداشتن باجسد حيوانات كه توسط اين مريضي تلف شده اندويا سروكارداشتن با پوست ، پشم ، موي ، سورت كردن محصولات حيواني ومگس هاي چوشنده خون ودر فابريكه ها ي پشمينه بافي به اين بيماري مبتلامي شوند.  وهم چنان از طريق هوا ، كاغذ آلودهن به انسان انتقال ميكندو كشنده است .

سل گاوي يا توبركلوز (Tuberculosis)

توبركلوز يك مرض انتاني مزمن حيوانات پستاندر بوده كه توسط بكترياي نوع(Mycobacterum tuberculosis) بميان مي آيد. انكشاف توبركلوز كه منتج به شكل ساختمان هاي پنيري در انساج ميگردد. يكي از خواص مشخصه اين مريضي ميباشد. وهم چنان يك از امراض مزمن گوسفند وبزها مي باشد مه اعراض آن كمتر متبارزبوده وبيشتر درمعاينات بعد از مرگ قابل مشاهده مي باشدوبه سه نوع وجود دارد.

1-  توبركلوز انساني .

2-  توبركلوزحيواني .

3-  توبركلوزطيوري ويا پرنده گان

عامل مرض:

عامل اين مرض (Mycobactirium tuberculosis) بوده كه حيوانات پستاندار رامصاب ميسازد.واين اورگانيزم هابشكل يك چوبك باريك مي باشد نوع كه انسان رامصاب مي سازد بسيارضخيم بوده ولي نوع كه گاو رامصاب مي سازد درشت وخشك ميباشد. وبكتريايي مذكورهوازي بوده نوع گاوي آن در وسط هاي تيزابي ونوع انساني دروسط هاي القلي سريع نمومي كند .

علايم مرض:

علايم مرض مذكور درحيوانات پستاندار نفس تنگي ،سرفه ، ورم پستان ، مصاب شدن سيستم تناسلي وسيستم عصبي وپرابلم ها ي امعا ناشي از جگر مي باشند. كه همه باعث توليد ولاغر شدن حيوانات ميگردد . چون مريضي مذكور يك مريضي مزمن است در حيوانات مصاب تنها لاغري وضعيفي وسرفه نمودن غالب قابل رويت ميباشد.

تداوي:

درسابق استعمال ادويه جات در تداوي مرض توبركلوز حيوانات فارم كمتر موثر بوده ليكن در اين اواخير طبق راپورها از افريقا جنوني تداوي ذريعه استعمال (Isonized) اقتصادي تمام مي شود. واستعمال ادويه در بعضي مناطق مريضي را تخفيف داده اما ريشه كن نمي سازد.(4) تداوي سريع وقناعت بخش ندارد. اما اگر تداوي داوم دار وبدون وقفه صورت گيرد امكان از بين رفتن آن است .

ارتباط مرض با صحت عامه :

اين مرض درانسان ها يك مشكل صحت عامه را بارميآوردومرض مذكور بوسيله محصولات حيواني از قبيل شير ملوث ، گوشت وشحم وغيره محصولات به انسان ها سرايت ميكند.و اطفاليكه كه سن شان كمتر از شانزده سال باشد زيادتر به اين مرض احساسيت دارند . غدوات ليمفاوي ، گردن ،شكم و استخوان ها زياد تر به اين مرض مبتلا مي شود. دراين اوآخر استفاده از شيرهاي پاستوريزه مشكل آن را كاهش داده است.

مرض برسلوز(Brucelosis )

برسلوز یک مرض عالم گیری ساری بوده که درگاوها , بزها ,  گوسفندان , خوک ودیگر حیوانات به شمول انسان ها بوقع می پیوندد. التهاب سیستم تناسلی , غشاهای جنین عقیم شدن حیوان را بارمی آورد. کنترول وامحای بروسلوز ازدونقطه نظر حایز اهمیت می باشد.

1-     به دلیل خطر سرایت به انسان ها.

2-     سبب ضایعات اقتصادی به مالداران.

وکلمه بروسلوز نامی عامی این بیماری است . از سه نوع مکروب بوجود می آید. 

عامل مرض:

اورگانیزم های (Brucella abortus) (Brucella suis) (Brucella Melitensis) این مرض را در انسان ها , گاوها, بزها وگوسفندان بوجود می آورد. مریضی مذکور در بزها بنام  تب مالتا ودر انسان ها بنام تب مدیترانه ای , تب مالتا , وتب عودکنند هم یاد می شود وهر سه نوع عامل این مریضی درانسان ها سبب مریضی شده می تواند.(6) بکتریای بروسلا گرام منفی غیر متحرک بوده وبدون سپور است. همچنان در برابرتیزاب کمتر مقاوم می باشد. مقاومت بکتریا بروسلا در مقابل حرارت پاین بود چناچه در حرارت بالاتر از60 درجه سانتی گرید وپاین تر از 4 در سانتی گرید به سرعت تلف می گردند.

علایم مرض:

بطور کل سقط جنین , التهاب پستان , عقیم شدن حیوان , التهاب مفاصل وباقی ماندن خس به داخل رحم از علایم عمده این مریضی بشماری می رود.

تداوی :

عاری بودن گله ها ی غیر مصاب را باتطبیق قوانین عمومی وقایوی حفظ نمود وبرای این منظور حیوانات که جدیدﺃ به گله آورده می شود. باید از منابع عاری از بروسلا بدست آمده باشد. وحیوانات مصاب باید زودتر از گله جدا گردند . وجای بودوباش آن ها بایدضدعفونی گردد. تداوی قناعت بخش ندارد.  اما در اثر تطبیق بعضی از واکسین ها حیوانات در برابر مریضی معافیت حاصل می نماید.

ارتباط مرض با صحت عامه: 

انسان به هر سه نوع بروسلا حساسیت دارد . چنانچه تب وقفه ای که منشه گاوی داشته باشد. مشخص به مناطق دهاتی بوده که شیرغیر پاستوریزه را به مصرف می رسانند. همچنان این تب در اشخاصی که با حیوانات همیشه سروکار دارند . زود به وقع می پیوندد. 

مرض تیتانوس   : (Tetanus)

تیتانوس عمدتاٴ مرض عفونی شدن زخم است . که سیستم عصاب را در آسب ها , انسان ها وهم چنان در گوسفند , بز وگاوها رامصاب می گرداندو. عدم مراعات نظافت خظ الصیه در وقت دم بری , خسی کردن , پشم بری باعث زیادشدن واقعات این مریضی میشود. واین مرض بنام الاشه بسته نیز یاد میگردد

عامل مرض :

عامل این مرض زهربسارنیرومند است . که توسط اوگانیزم تیتانوس بنام (Clostridium teani)   تولید میشود. این زهر نسبت به (Strychinine) صد مرتبه قوی تر است . واورگانیزم مذکور یک موجودی غیرهوازی بوده که مقاوم ترین سپور را بوجود آورده می تواند. مکروب مذکوردر بعضی خاک ها , پاروی اسب , وبعضاٴ  درفضله انسان ها موجود میباشد. ومکروب مذکور درعدم موجودیت اکسیجن به نمو پرداخته وزهر را تولیدمی نماید.

علایم مرض:

بوجودآمدن زخم ها , که سیستم عصاب را در آسب ها , انسان ها وهم چنان در گوسفندان وبزها وگاوها مصاب می گرداند. وهم چنان دوره تفریح این مرض یک تا دو هفته می باشد. اما موارد هم دیده شده اند. که بعد از یک روز یا دوماه بوجودمی آیند . واولین علایم بیماری شخ شدن عضلات نزدیک سرمی باشد. وجویدن وبلعیدن غذا به مشکل مواجه می شود.

تداوی:

درقدم اول برای جلوگیری ازناجوری تیتانوس باید حیوان از زخمی شدن محافظه گردد. در صورت زخمی شدن زخمها پاک نگاه داری شوند. وبه صورت مناسب مورد معالجه قرارگیرد. وهم چنان واکسیناسیون ضد تیتانوس برای پیش گیری موثر واقع می شود. تطبیق واکسیناسیون فوراٴ بعد از زخمی شدن باعث تولیدی معافیت کوتاه مدت شده می تواند. اما بعد از ظاهر شدن علایم بی فایده می باشد.وقتیکه حیوان به تیتانوس مبتلا میگردد. باید زخم ها قابل رویت به صورت مناسب تداوی گردیده وحیوان در محیط آرام , تاریک و عاری از مگس ها باشد نگاه داری شود. بهترین کاری که برای تقویه ای حیوان اجرا می شوند عبارت از تغذیه مصنوعی است.

ارتباط مرض با صحت عامه:

این مریضی در فلج شدن عضلات سیستم تنفسی حیوان را به مرگ می کشاند .برای جلوگیری از ناجور ی تیتانوس باید حیوان از زخم شدن محافظه گردد. در صورت زخمی شدن زخم ها پاک نگاه داری شده وبه صورت مناسب موردی معالجه قراربگیرد تاکه برای انسان انتقال نیابد . وباید تذکرداد مه بوجودآمدن  تیتانوس اکثرآ در دم بر ی, خسی کردن به طریقه نواری رابری بیشتر می شود .

دفاع بدن در مقابل مرض:

طبیعت یک سلسله میکانیزم ها ی خاص را در بدن انسان ها وحیوانات مهیا ساخته که جسم را تا از گزند مایکرواوگانیزم ها ی مولد مرض در همان بماند میکانیزم های مذکور از قبیل جلد بدن , پرده غشای مخاطی که به حیث خط دفاعی وترشحات مانند اشک چشم که دارای انزایم بوده وکشنده مکروب می باشد.(4) مایع نسجی لمف دارای کرویات سفید بوده عامل مرض راخنثی می سازد. غدوات لمفاویه وجگرعوامل مرض را تازمانی که توسط کرویات سفیدخون از بین روند توقف واسیر می نماید. جهاز هاضمه یا شیره هضمی معده مانع نمو وفعالیت بکتریا میگردد. برعلاوه میکانیزم ها ی فوق میکانیزم ها ی دیگری هم وجود دارد. که از بدن دفاع میکند. مثلأ تهیه خون زیاد , زنگ  قرمیزی خون بلند رفتن در حرارت بعضی حصص بدن وظهوری پندیده گی وبالا رفتن حساسیت یعنی دردی که باعث خستگی وافسردگی حیوان می گردد. 

مقاومت انسان ها وحیوانات در مقابل مرض:

بوجود آمدن انتی بادی در دفاع حیوان میزبان در مقابل انکشاف عوامل امرض حیوان را یاری وکمک می نماید. تولید تکثیر انی بادی در برابر انتی جین صورت می گیرد. انتی جین ماده است که درصورت معرفی شدن آن در بدن تشکیل انتی بادی مخصوص صورت می گیرد. و انتی بادی در برابر انتی جین صورت می گیرد . انتی جین معمولأ پروتین خارجی بوده ودر مایعات بدن قابل حل می باشد. معافیت طبعی متکی به فعالیت میخانیکی جلد موانع فزیولوجکی در مقابل عامل مرض بوده که مقاومت میزبان را به مقابل مایکرواورگانیزم ها افزایش می دهد. موانع فزیولوجیکی شامل افرازی بعضی ازموادی تیزابی نامناسب ودر جه حرارت نامناسب بدن برای نموی بکتریا می باشد. یک تعدای محدودی انتی بادی ها طبعی بدن ارثی بود ه که می توان از گروپ ها خون انسان ها یاد آوری کرد.